W POSZUKIWANIU RELIGII UNIWERSALNEJ: ZARYS METODOLOGICZNY I TEMATYCZNY

Abstrakt

O czym mówimy gdy mówimy o religii uniwersalnej? Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie wstępnego zarysu metodologicznego, typologicznego oraz historycznego (uwzględniającego w sposób szczególny nowożytną Francję), pozwalającego odpowiedzieć na to pytanie. Jeśli przyjmiemy znaczenie, jakie nadała religii nowoczesność (która określa ją przez formę kultu, doktrynę, moralność i wspólnotę), to stwierdzimy, że religia uniwersalna jako idea posiadająca rozliczne odsłony historyczne, na różne sposoby spełnia jego kryteria. Jednocześnie jednak transcenduje ona religie pozytywne, a ich wielość i krytyczno-badawczy stosunek do nich stanowią nawet warunki możliwości jej genezy. Przy czym idea religii uniwersalnej może pozostać na poziomie czysto intencjonalnego tworu lub projektu (tak jak w przypadku nowożytnej religii naturalnej, stanowiącej wspólny mianownik wszystkich religii i opartej na tzw. credo minimum), ale może również, choć zdarza się to rzadko, przyjąć konkretną postać społeczną (tak jak w przypadku kultów powstałych w okresie Rewolucji francuskiej). Idea religii uniwersalnej może też zostać skojarzona z którąś z religii historycznych. W świecie Zachodnim i właściwym mu kontekście judeo-chrześcijańskim najczęściej będzie to religia katolicka.